บทเรียนการเรียนรู้ของนิสิตหลักสูตรสาขาเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อม: การวิเคราะห์พื้นที่เสี่ยงน้ำท่วมเฉียบพลันเบื้องต้น โดยใช้การสำรวจภาคสนามและข้อมูลเชิงพื้นที่

รายวิชา 1705372 ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตร์สำหรับงานเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อม
ภาคการศึกษาที่ 1/2568 หลักสูตรสาขาวิชาเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อม คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

บริบทของพื้นที่และปัญหาที่พบ
เทศบาลตำบลท่าขอนยาง อำเภอกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม ตั้งอยู่ในลุ่มน้ำชี ซึ่งเป็นพื้นที่ราบลอนคลื่นและมีการขยายตัวของเขตเมืองอย่างต่อเนื่อง ปัญหาน้ำท่วมเกิดขึ้นซ้ำในหลายปี โดยเฉพาะปี 2559 2562 2567 และ 2568 ซึ่งส่งผลกระทบต่อชุมชนและระบบระบายน้ำในเขตเมืองเพื่อศึกษาปัจจัยทางวิทยาศาสตร์ที่เกี่ยวข้อง นิสิตที่เรียนในรายวิชา 1705372 ได้ลงพื้นที่สำรวจและเก็บข้อมูลเชิงพื้นที่ร่วมกับข้อมูลปริมาณฝนรายวันจากสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (ONWR) https://ntw.onwr.go.th/rainfall/isohyet   ระหว่างปี พ.ศ. 2559–2568  พบว่าค่าเฉลี่ยของฝนในเหตุการณ์น้ำท่วมอยู่ที่ 96.8 มิลลิเมตรต่อ 24 ชั่วโมง โดยทุกเหตุการณ์น้ำท่วมเกิดขึ้น เมื่อค่าฝนสะสมเกิน 70 มิลลิเมตรต่อวัน

ข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์เพื่อการเตือนภัย
จากการคำนวณเชิงประจักษ์ โดยได้กำหนด “ค่าฝนวิกฤติเริ่มต้น (Rainfall Threshold)” สำหรับพื้นที่เทศบาลตำบลท่าขอนยางที่ 70 มม./24 ชม. และ “ค่าฝนระดับรุนแรง (Severe Threshold)” ที่ 100 มม./24 ชม. เพื่อใช้เป็นเกณฑ์เตือนภัยท้องถิ่น

ข้อมูลนี้ สามารถเชื่อมโยงกับระบบพยากรณ์ฝนล่วงหน้า 3 วันของสถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ (องค์การมหาชน) https://www.thaiwater.net/forecast/wrfroms เพื่อช่วยให้เทศบาล ประกาศเตือนภัยได้ทันท่วงที ทั้งยังสอดคล้องกับแนวโน้มจากแบบจำลองภูมิอากาศ RCP4.5 (ปี 2011–2040) ของ SMHI Climate Information Portal https://climateinformation.org ที่คาดว่าปริมาณฝนเฉลี่ยและการไหลบ่าน้ำผิวดินในพื้นที่จะเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

การยกระดับสมรรถนะเทศบาลเชิงรุก
ข้อมูลเชิงพื้นที่และผลการวิเคราะห์จากการเรียนรู้ในรายวิชานี้ ไม่เพียงสร้างความเข้าใจให้นิสิต แต่ยังเป็นเครื่องมือทางวิชาการที่เทศบาลสามารถนำไปใช้จริง เพื่อยกระดับ “สมรรถนะเชิงรุก” ตามกรอบ MCR2030 (Making Cities Resilient 2030) ของ UNDRR ได้แก่

• การใช้ข้อมูลความเสี่ยงในปัจจุบันและอนาคต (Essential 2): ใช้ค่าฝนวิกฤติเป็นเกณฑ์ประกาศเตือนภัย
• การเสริมสร้างศักยภาพองค์กร (Essential 5): พัฒนาเจ้าหน้าที่ให้ใช้เทคโนโลยี GIS ในการเฝ้าระวังสถานการณ์น้ำ
• การเตรียมพร้อมและฟื้นฟูหลังภัยพิบัติ (Essential 7): จัดตั้งศูนย์เตือนภัยและระบบสื่อสารชุมชนในพื้นที่เสี่ยง

บทเรียนจากการเรียนรู้สู่การพัฒนาเมือง
ผลการเรียนรู้ครั้งนี้แสดงให้เห็นว่า “ข้อมูลฝนรายวัน + การสำรวจภาคสนาม + การใช้ GIS เชิงพื้นที่” สามารถสร้างองค์ความรู้ที่ใช้ได้จริงในการบริหารจัดการน้ำท่วมระดับท้องถิ่น ข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์ที่ตรวจสอบได้และบูรณาการร่วมระหว่างมหาวิทยาลัยกับเทศบาล คือกุญแจสำคัญในการพัฒนาเมืองให้ ยืดหยุ่น ปลอดภัย และยั่งยืนต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในอนาคต

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

• สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (ONWR): https://ntw.onwr.go.th/rainfall/isohyet
• สถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำ (องค์การมหาชน): https://www.thaiwater.net/forecast/wrfroms

SMHI Climate Information Portal: https://climateinformation.org

• 

• 

• 

ภาพและข่าว : คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม/
ดร.ธายุกร พระบำรุง

เผยแพร่โดย : ชลทิตย์ สีเทา

ณ วันที่ : 28 ตุลาคม 2568